In het Dagblad van het Noorden van dinsdag 22 september 2020 stond een mooi artikel over de Star en de redactie van de Star.

---

De Koloniën van Weldadigheid komen zo goed als zeker op de Werelderfgoedlijst. Naar verwachting hakt Unesco daar in de loop van dit jaar een knoop over door, wanneer precies hangt af van het verdere verloop van de coronacrisis. Vooruitlopend zet Dagblad van het Noorden de voormalige armenkoloniën vanuit diverse invalshoeken nog eens in de spotlights.

Aflevering 6: De Maatschappij van Weldadigheid gaf begin negentiende eeuw ook een ‘krant’ uit: De Star . Enthousiaste vrijwilligers uit het koloniegebied hebben het bulletin in een modern jasje een doorstart laten maken.

De Star: krant in weldadig land

Hans Knijff

De Maatschappij van Weldadigheid exploiteerde bouwland. De armen uit de grote steden, paupers genoemd, werden hier zo’n tweehonderd jaar geleden aan het werk gezet en leerden te boeren. Of konden aan de slag in fabriekjes. Bekend verhaal. De Maatschappij van Weldadigheid stelde daar huisjes voor de nieuwbakken kolonisten en hun gezinnen tegenover. Wisten we ook, net als dat er voor de kinderen schooltjes kwamen.

Dat de Maatschappij tevens courantier was, krantenuitgever, is minder bekend. Nou ja, kranten is misschien een groot woord, maar ze gaf jarenlang nieuwsbulletins uit. Eerst was dat De Star , die verscheen tussen 1819 en 1826. Het blad kreeg van 1827 tot 1842 een vervolg met Vriend des Vaderlands .

De in Groningen wonende auteur Wil Schackmann schreef vier standaardwerken over de Koloniën van Weldadigheid en dook hiervoor ook in de geschiedenis van deze maandbladen.

Hoe het eerste bulletin aan de titel De Star kwam, is ook hem gek genoeg een mysterie gebleven. ‘Het gerucht gaat dat hoofdredacteur Willem Anthonie Ockerse grote bewondering had voor een gelijknamig Engels blad’, legt Schackmann op zijn website uit.

Zeker is wel dat De Star in 2007, liefst 181 jaar na haar verdwijning, een opmerkelijke doorstart maakte. Uiteraard in een modern jasje. En, even vanzelfsprekend, niet alleen op papier maar ook digitaal. Het op A4-formaat afgedrukte bulletin, vol groter en kleiner nieuws uit het koloniegebied, wordt elk kwartaal huis aan huis bezorgd in Frederiksoord, Wilhelminaoord en Nijensleek, inclusief het buitengebied. De online-variant van het blad gaat per e-mail naar een slordige 250 belangstellenden in het hele land.

De Star is gratis. Met dank aan een lange rij lokale sponsors: van de Maatschappij van Weldadigheid tot bouwbedrijf Broekman en van Huisartsenpraktijk Frederiksoord tot tankstation Menger. Broekman is de aannemer die in totaal zestig nieuwe koloniewoningen bouwt: nog zo’n voorbeeld van een geslaagde revival.

Oud-brigadegeneraal Hijlco Komen en gewezen uitgever Jan Jansen zijn de enthousiaste kolonisten (inwoners van het koloniegebied) die De Star nieuw leven hebben ingeblazen en het bulletin andermaal op de kaart hebben gezet. Met geregelde hulp van Jan Mensink. De oud-directeur van de Maatschappij van Weldadigheid staat bekend als historische vraagbaak. Bovendien beschikt hij over een uitgebreid fotoarchief.

Vorig jaar vonden Komen en Jansen het welletjes. Ze zochten naar vers redactioneel bloed. De Star moest natuurlijk niet, zoals in 1826, opnieuw het loodje leggen. Hun zoektocht leverde niet twee, maar vier nieuwe redacteuren op: Tanneke Bloemendal, Peter Bom, Nico de Leeuw en André Tempelaar. De nieuwelingen zijn van heel diverse komaf, maar hebben met elkaar gemeen dat ze hun hart hebben verpand aan het koloniegebied. En dat ze, hoewel geen van allen piepjong meer, graag bereid zijn het schrijven, redigeren en vormgeven in de vingers te krijgen. Dat alle vier inmiddels gepensioneerd zijn, helpt. Journalistiek kost tijd immers.

De vier redacteuren van De Star, André Tempelaar, Nico de Leeuw, Tanneke Bloemendaal en Peter Bom, komen vanweg corona bijeen in Logement Frederiksoord.
FOTO RENS HOOYENGA

Bloemendal zat in een vorig leven in de forensische psychiatrie. Ze woont al 38 jaar in Frederiksoord en is met afstand de redacteur met de meeste contacten in het dorp. ,,Al gebeurt er soms iets waar ook ik niet eerder van wist.” De Leeuw is een geboren Limburger. Hij was beroepsmilitair en docent en is net deze maand gestopt met werken. Hij bewoont een van de nieuwe koloniewoningen.

Dat laatste geldt ook voor Bom, die afkomstig is uit de Randstad. Jarenlang was hij werkzaam in de automatisering. In dienst van de NAM in Assen leerde hij Drenthe kennen. Dat smaakte uiteindelijk naar meer. Tempelaar, die bij Hijlco Komen en Jan Jansen al even in de leer was, is het enige redactielid dat niet in het koloniegebied woont. Of beter: hij woont er niet méér. Als huisarts praktiseerde hij in Frederiksoord. Hij zat verder in het bestuur van Hoeve Boschoord en dat van de Maatschappij van Weldadigheid. In zijn huidige woonplaats IJhorst runt hij een galerie.

Wat drijft deze vier om het gebied van de vroegere Koloniën van Weldadigheid uit te kammen naar nieuws? Om de bevolking van het koloniegebied, en (oud-)kolonisten, vier keer per jaar te verrassen met verhalen die nog niet algemeen bekend waren?

Na tientallen jaren wonen in Frederiksoord is de liefde van Bloemendal voor het koloniegebied nog altijd groeiende. ,,Het lijkt een slaperige omgeving, maar toch zit die vol dynamiek”, stelt ze. ,,Daarnaast schrijf ik graag. Dit is een kans om me daarin verder te ontwikkelen.”

Voor relatieve nieuwkomers Bom en De Leeuw is het werk voor De Star een uitgelezen mogelijkheid de omgeving nog beter te leren kennen. ,,En als redacteur kom je overal over de vloer.” Tempelaar beseft dat hij, ook al woont hij er niet meer, door de jaren heen is ‘vergroeid met de Koloniën van Weldadigheid’. Hij wil betrokken blijven bij het gebied. ,,Dat vind ik vreselijk leuk, net als het schrijven van verhalen trouwens.”

Voor iedere uitgave van De Star steekt de redactie drie keer de koppen bij elkaar. Bloemendal: ,,Normaliter bij een van ons thuis. Nu, met corona, vergaderen we in Logement Frederiksoord.” Aan onderwerpen is doorgaans geen gebrek, de bijeenkomsten dienen vooral om keuzes te maken. Wat móet mee in De Star en wat kan wachten? En: welk nieuws kan beter eerst op de website omdat het bij uitkomen van het bulletin, dat Cor Krüter trouw vormgeeft, misschien gedateerd is?

Een intern nieuwtje is dat de redactie uitbreiding krijgt. Kersverse kolonist Wanda Torrenga wordt de vijfde redacteur van De Star . Ze stort zich vooral op het actueel houden van de website, www.de-star.nl. Torrenga bewoont sinds enkele maanden het bijzondere off-grid huis aan de Hooiweg in Frederiksoord. Het gaat om een van de nieuwe koloniewoningen. Net als de andere is het huis energieneutraal, maar daarbovenop ontbreken aansluitingen op het riool en het drinkwaternet. Op termijn wordt de woning geheel zelfvoorzienend.

Fraai trouwens dat op de site, die onlangs nieuw leven werd ingeblazen, ook de eerdere uitgaven van het blad zijn in te zien. Niet die van de oorspronkelijke De Star uit de eerste helft van de negentiende eeuw, maar wel de edities van het hernieuwde bulletin. Ze staan er allemaal op, van 2007 tot nu.

Tempelaar benadrukt dat de redactie aan niemand verantwoording hoeft af te leggen. Zelfs niet aan de Maatschappij van Weldadigheid, ook al is die een van de geldschieters. ,,We zijn volledig onafhankelijk en willen dat graag zo houden.” Zo nodig stelt de redactie zich kritisch op. ,,Al blijft De Star in de eerste plaats brenger van positief nieuws.”

Eind deze maand ligt de derde uitgave van het blad in dit coronajaar bij iedereen in Frederiksoord, Wilhelminaoord en Nijensleek op de deurmat. Kan de redactie al een tipje van de sluier oplichten? In elk geval komt het niet doorgaan van het jaarlijkse bloemencorso aan bod. Verder is er aandacht voor het in de uitgave van juli al aangekondigde reptielenonderzoek dat de Maatschappij van Weldadigheid laat doen in het Sterrebos. Ook gaat het in het blad over de herontwikkeling van het terrein van de oude Tuinbouwschool.

Weet de redactie van De Star toevallig al wanneer Unesco voor witte rook zorgt? Wanneer nu eindelijk eens wordt beslist over de nominatie van de Koloniën van Weldadigheid voor de Werelderfgoedlijst? Ook vrijetijdsjournalisten vangen wel eens iets op van ‘bronnen’ of ‘in de wandelgangen’.

Maar nee, ook Bloemendal, Bom, De Leeuw en Tempelaar tasten daarover in het duister. Afwachten maar, meer kunnen ook zij nu niet doen.