Wat kenmerkt kolonietaal en hoe zijn die kenmerken
In het kader van het 200-jarig bestaan van de MvW deed Philomène Bloemhoff-de Bruijn, gepensioneerd projectleider streektaal bij de IJsselacademie, onderzoek naar kolonietaal. Ze focuste zich op Willemsoord, maar kreeg al gauw van bewoners te horen dat ze te laat was.
In 1923 werden de bezittingen van de MvW in Willemsoord verkocht. Mensen van ‘buiten’ trokken naar Willemsoord, en de kolonietaal werd vermengd met de taal van de nieuwkomers. Desondanks startte Bloemhoff-de Bruijn haar onderzoek in Willemsoord onder bewoners op leeftijd. Ze werd doorverwezen naar Vledderveen en Noordwolde, daar zou nog Klonisch gesproken worden. Wat kenmerkt kolonietaal en hoe zijn die kenmerken ontstaan vroeg Bloemhoff-de Bruijn zich af. Op de koloniescholen, waar al vanaf 1818 leerplicht gold, moest Algemeen Beschaafd Nederlands gesproken worden en dat beïnvloedde de spreektaal.
Vanuit de omgeving van de kolonie, waar dialect gesproken werd, leverde dat het denigrerende rijmpje op: Waar woon ie? In de klonie? Wat is dat? Een stinkgat!
Willemsoorders waren klonietoeften en de mensen in Frederiksoord kloniekonten. Ook werd van kolonisten gezegd dat ze verbeelding hadden, koloniekak genaamd. Bloemhoff-de Bruin veronderstelt dat taalinvloeden vanuit Noord- en Zuidholland in de taal van de kolonie de overhand hadden, daar meer dan de helft van de kolonisten uit die provincies afkomstig waren. Ze bestudeerde de taal van ‘gewone mensen’ in de 19e eeuw uit het westen van het land en dit leverde overeenkomsten op met de taal van de kolonisten. Historica Ir. Cecilia Kloosterhuis (1909-1979, geboren en getogen in Willemsoord) zegt in haar boek ‘De bevolking van de vrije koloniën der Maatschappij van Weldadigheid’: Klonisch is een beschaafde, melodieuze taal, klinkt als Nederlands, maar toch een beetje anders.
Kenmerken van kolonietaal:
- De slot ’n’ wordt niet uitgesproken: lope, fietse
- Gebruik van veel verkleinwoorden: stukkie, plaassie, meissie, laarssies
- Bijzondere vervoegingen: gezeid, gemorke, de klok gelooie, gelege i.p.v. gelegd
Wilt u horen hoe het klinkt? In museum De Proefkolonie kunt u luisteren naar ‘gesprekken met kolonisten’. In het gesprek met Anton Vogelzang (1922) hoort u nog een stukje Klonisch.
laatste aanpassing: 16 december 2021