Met de bus naar Wortel en Merksplas (kolonie 5 en 7)
De Ronde van het Sterrebos organiseerde op 23 september voor haar leden, maar ook voor de vrijwilligers van de MvW en museum De Proefkolonie een excursie naar Wortel en Merksplas. Zowel de MvW als De Proefkolonie ondersteunden deze reis met een financiële bijdrage. Ook wij als redactie van De Star stapten in de bus naar België om ons op de hoogte te stellen van kolonie 5 en 7.
Aangekomen in Merksplas leidt een gids met een sappige Vlaamse tongval en het accent op de ie van het woord kolonie, ons rond langs de gebouwen aldaar om daarna met ons in de bus te stappen voor een ritje naar Wortel. Wortel en Merksplas in de Zuidelijke Nederlanden maakten in het begin van de 19e eeuw deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. In navolging van de koloniën in de Noordelijke Nederlanden stichtte de Maatschappij van Weldadigheid in 1822 Kolonie 5, de Vrije Kolonie Wortel, met oorspronkelijk 129 koloniehuisjes. In 1824 werd Kolonie 7, de Onvrije of strafkolonie Merksplas gebouwd. De rechte lanen met bomenrijen herinneren nog aan die tijd, maar van de koloniehuisjes is niets meer over. Ze werden in 1830 na de afscheiding met Nederland verbrand. De Belgische overheid wilde geen geld in de koloniën investeren, het project verliep chaotisch en in 1842 waren de zuidelijke koloniën failliet. In 1870 werden Wortel en Merksplas aangekocht door de Belgische staat en het gebied kreeg de naam Weldadigheidslandbouwkolonie. Stedenbouwkundige Victor Besme bouwde de panden in Wortel en Merksplas volgens een eigen, kenmerkende bouwstijl. Merksplas werd een onvrije landbouwkolonie voor manlijke landlopers en bedelaars. Ze werkten onder bewaking op het land en in werkhuizen. In Wortel werden behoeftige bejaarden, mensen met een beperking en werklozen ondergebracht.
UNESCO
In 1993 (!) werd in België de wet op de landloperij afgeschaft. Niet alle landlopers aanvaardden hun vrijheid na afschaffing van de wet, enkelen bleven vrijwillig in Wortel wonen. In Merksplas is nu een gevangenis en een gesloten centrum voor uitgeprocedeerde asielzoekers. De overige gebouwen hebben recreatieve bestemmingen gekregen. In de centrale boerderij in Merksplas is een bezoekerscentrum ingericht en in de kapel (1897) worden feesten, partijen en culturele activiteiten gehouden. In de kelder is een gevangenismuseum. Het gebouw lijkt op een kerk maar mag die naam niet dragen omdat er op de muur een kruis met daarin een leeuw staat afgebeeld. De leeuw staat symbool voor de Belgische staat en in het kader van scheiding tussen kerk en staat, is het dus een kapel en geen kerk. De lichtstraat aan de dakrand zorgde voor het nodige daglicht tijdens de mis. Het centrum van Wortel met vier witte hoofdgebouwen vertoont overeenkomst met het centrum van Willemsoord. We bezoeken de begraafplaats die volgens overlevering stamt uit de ‘Hollandse’ periode. In 2010 is deze begraafplaats gerestaureerd. De oorspronkelijke houten kruisen zijn inmiddels vervangen door 227 witte betonnen kruisen. Op de kruisen staan geen namen maar op een metalen plaatje staat een nummer. In totaal zijn er meer dan 6000 mensen op die plek begraven. Na de benoeming in 2021 van Wortel tot UNESCO Werelderfgoed, genieten zowel Wortel als Merksplas van een toenemend aantal bezoekers. Het 1000 ha. grote gebied van Wortel en Merksplas is beschermd recreatief landschap en landbouwgrond en wordt beheerd door Het Kempens Landschap.
Laatste aanpassing: 15 december 2023